Jak rozpoznać, że pracownik zmaga się z zaburzeniem psychicznym?

Tempo życia, niepewność jutra, permanentny stres i wiele innych czynników powodują, że w ostatnich latach coraz więcej osób mierzy się z problemami emocjonalnymi i psychicznymi. Izolacja i strach wywołane przez pandemię wpłynęły na jeszcze mocniejsze uwydatnienie skali problemu. Większość zaburzeń psychicznych pozwala na wykonywanie pracy, jednak nierozpoznane i nieleczone choroby mogą mieć realny wpływ na funkcjonowanie firm. Kiedy pracodawca powinien interweniować?

Zaburzenia psychiczne w liczbach

Jak wynika z danych pochodzących z badania EZOP (1), co czwarty Polak zmaga się w swoim życiu z jakimś zaburzeniem psychicznym. W 2012 roku 1,1 mln z nas cierpiało na fobie specyficzne (najczęstsza odmiana zaburzeń nerwicowych), a 766 tys. osób chorowało na depresję.

Ostatnie dwa lata pandemii znacznie pogorszyły sprawę – obecna sytuacja może być postrzegana jako traumatyczna. Wiele osób zgłasza nasilone objawy psychopatologiczne, takie jak ciągły lęk, obniżenie nastroju, przewlekłe napięcie. Jak wynika ze wstępnych wyników badania „Zdrowie psychiczne w czasie pandemii Covid-19” (2) 75% respondentów określiło pandemię jako stresujące wydarzenie, aż 38% zgłosiło objawy depresyjne, a 62% uczestników badania relacjonuje nasilone objawy lęku uogólnionego. Znaczny odsetek badanych – 37% – wskazuje na objawy zespołu stresu pourazowego (PTSD).

Jedną z najpoważniejszych konsekwencji kryzysu psychicznego może być próba odebrania sobie życia. Statystyki wskazują, że około 5% spośród wszystkich samobójstw zdarza się w miejscu pracy (3). Dostrzeżenie problemu w porę może dosłownie uratować ludzkie życie.

Pierwsze objawy zaburzeń psychicznych

Kiedy pracodawca powinien zareagować, widząc zaburzenia u podwładnego? Znajomość sygnałów ostrzegawczych typowych schorzeń i wczesne reagowanie prowadzą do najlepszych rezultatów.

Oto 6 oznak, na które należy zwrócić uwagę:

1. zmiana nawyków pracy. Brak motywacji, trudności z koncentracją lub niższa niż zwykle produktywność bez konkretnej przyczyny.
2. Zmiana w wyglądzie fizycznym. Problemy z zachowaniem higieny osobistej, niechlujny wygląd, brak dbałości o ubiór.
3. Zmiana w zachowaniu. Drastyczne zmiany w osobowości lub zachowaniu, nadmierna nerwowość, niepokój lub drażliwość.
4. Zwiększona absencja lub spóźnianie. Pracownik, który zwykle jest na czas, zaczyna się spóźniać, opuszczać spotkania lub częściej zgłaszać niedyspozycje.
5. Wybuchy i wahania nastroju. Brak kontroli nad emocjami, drażliwość i huśtawka emocjonalna.
6. Wycofane i unikanie interakcji. Niechęć do rozmów, wycofanie, unikanie sytuacji towarzyskich.

Oczywiście żaden z tych objawów sam w sobie nie oznacza choroby. Każdemu z nas zdarza się mieć gorszy dzień, wstać „lewą nogą” i nie być w nastroju do żartów. Jednak gdy tego typu zachowanie powtarza się, jest sprzeczne z dotychczasowym zwyczajem pracownika (np. koleżanka, która zawsze ubierała się elegancko, nagle zaczyna przychodzić do pracy w wymiętych dresach) i trwa jakiś czas, powinna zapalić się nam w głowie czerwona lampka.

Właściwa diagnoza – ostrożne postępowanie

Co może zrobić pracodawca, gdy widzi, że z pracownikiem dzieje się coś złego? Natychmiastowe sugerowanie choroby psychicznej może nie być najlepszym pomysłem. Łatwo tu o zarzut nękania (sugerowanie choroby psychicznej znajduje się bowiem na liście 45 kryteriów mobbingu według Leymanna).

Od czego zacząć? Rozmowa z pracownikiem, pozbawiona jakichkolwiek sugestii, ale wskazująca troskę o pracownika i cały zespół powinna być punktem wyjścia. Bardzo prawdopodobne, że wyjaśni ona przyczyny niepokojącego zachowania. Mogą to być konflikty interpersonalne, przedłużający się stres zawodowy (np. przeciążenie pracą, lęk o utrzymanie zatrudnienia), a także sytuacje prywatne, niezwiązane z pracą – śmierć bliskiej osoby, rozwód, przewlekła choroba fizyczna.

Co zrobić, gdy rozmowa nic nie wyjaśni, a niepokojące zachowania nadal się utrzymują? Jeśli wyraźne przesłanki przemawiają za tym, że pracownik dotknięty jest chorobą psychiczną lub zaburzeniem o podłożu psychologicznym, pracodawca może skierować go na badania lekarskie do lekarza medycyny pracy. Decyzję o dalszym postępowaniu i skierowaniu pracownika do odpowiedniego specjalisty podejmuje lekarz po konsultacji.

Jak rozmawiać z pracownikiem z zaburzeniem psychicznym?

Prawie 90% osób uważa, że firma powinna pomagać pracownikom z zaburzeniami psychicznymi i pracodawca powinien wprowadzić program dbający o zdrowie psychiczne zespołu. To jeden z wniosków płynących z badania „Zdrowie psychiczne w środowisku pracy”, zrealizowanego w ramach ogólnopolskiej kampanii „Zrozum. Poczuj. Działaj!” (3).

W jaki sposób wspierać pracownika w chorobie? Jak z nim rozmawiać? Pamiętaj, że Twoją rolą nie jest diagnozowanie, ale wyrażanie troski o drugą osobę. Jak znaleźć właściwe słowa?

Osiem milionów Polaków cierpi na zaburzenia psychiczne. Wśród tych osób są również pracownicy aktywni zawodowo, którzy niekoniecznie chcą się przyznawać do tego problemu. Ty jako pracodawca możesz i powinieneś działać, gdy zauważysz pierwsze symptomy choroby. Zależy od tego Twój biznes, ale przede wszystkim zdrowie i życie drugiego człowieka.

Źródło:

1. KONDYCJA PSYCHICZNA MIESZKAŃCÓW POLSKI Raport z badań „Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostęp do psychiatrycznej opieki zdrowotnej – EZOP Polska”, Instytut Psychiatrii i Neurologii 2012: https://ezop.edu.pl/wp-content/uploads/2019/07/EZOP-I_Raport_min.pdf

2. Zdrowie psychiczne w czasie pandemii Covid-19. Raport wstępny z badania naukowego kierowanego przez dr hab. Małgorzatę Dragan, Wydział Psychologii UW 2020: http://psych.uw.edu.pl/2020/05/04/zdrowie-psychiczne-w-czasie-pandemii-covid-19-raport-wstepny-z-badania-naukowego-kierowanego-przez-dr-hab-malgorzate-dragan/

3. U.S. Bureau of Labor Statistics. (2012). Census of fatal occupational injuries.: http://www.suicideprevention.ca.

4. Zdrowie psychiczne w środowisku pracy. Badanie wśród Pracodawców i Pracowników w ramach kampanii „Zrozum. Poczuj. Działaj!” 2021.

5. https://engagedhr.com/how-to-spot-the-signs-mental-illness-at-work/.

6. https://www.shrm.org/hr-today/news/hr-magazine/pages/1014-mental-health.aspx.

7. https://www.pulshr.pl/rynek-zdrowia/swiatowy-dzien-walki-z-depresja-pandemia-nasilila-skale-problemu,79747.html.

8. https://www.medicover.pl/dla-firm/zdrowie-psychiczne–poradnik-pracodawcy/.

9. https://www.rynekaptek.pl/prawo/zaburzenia-psychiczne-u-pracownika-kiedy-pracodawca-powinien-zareagowac,23953.html.

10. https://www.prawo.pl/kadry/czy-pracownik-z-trauma-po-pandemii-moze-byc-zagrozeniem-dla,501868.html.