Czym jest syndrom oszusta?

Ciężko pracujesz na awans. Zamiast włóczyć się ze znajomymi po ogródkach piwnych i centrach kultury, systematycznie, w wolnym czasie, ślęczysz przed monitorem, dokształcając się. I wreszcie jest! W nagrodę dostajesz nawet tydzień urlopu. Dlaczego więc nigdzie się nie wybierasz, dlaczego nie dzwonisz do najbliższych osób i nie organizujesz małego przyjęcia, tylko siedzisz w domu? To był czysty zbieg okoliczności, tak zwany fart, a Ty nie nadajesz się do tej roboty?

W takim razie możesz mieć problem, który już w 1978 r. psychologowie kliniczni zgrabnie określili jako syndrom oszusta/oszustki (imposter syndrome). Na pocieszenie mogę Ci powiedzieć, że nie jesteś bynajmniej osobliwością w menażerii obwoźnego cyrku dziwadeł, bowiem z tym, wciąż praktycznie niefunkcjonującym w świadomości społecznej, problemem borykało się bądź boryka ok. 70% światowej populacji (1). I nie ma znaczenia, czy pracujesz w biurze za psie pieniądze, wyczynowo uprawiasz sport, czy grasz osobę, która konwersuje ze skórzaną piłką. W tym wypadku status społeczny, płeć oraz zawartość portfela kompletnie się nie liczą.

Liczy się, że zamiast wyskoczyć do kina czy na rower, martwisz się, że nie zasługujesz na ten awans, bo Marta, Krzysiek, Kasia pracowali wydajniej i więcej od Ciebie. Martwisz się, że ktoś srogo się pomylił, przeceniając Twój marny potencjał. Przecież powinieneś(-aś) dawać z siebie zdecydowanie więcej. Czujesz się rozczarowany(-a) swoją postawą, a te wszystkie miłe słowa dotyczące wykonanej przez Ciebie pracy to zwykła kurtuazja, nieszczere lanie wody.

Rozumiem, masz przytłaczające wrażenie, że był to ostatni sukces w Twoim krótkim życiu, że od dzisiaj zawalisz wszystko, co zostanie Ci powierzone, a któregoś pięknego dnia Twój przełożony nazwie cię zwykłym oszustem, który przez te wszystkie lata kamuflował swoją niekompetencję i lenistwo. Dlatego przestajesz dostrzegać jakikolwiek sens swoich działań i w sumie boli Cię głowa. No tak, zapewne jest to bardzo stresujące.

Nie ma wyjścia, albo utknęliśmy na tej zacisznej wysepce, a Ty wstydzisz się swojego sukcesu, albo zmieniasz ten niedorzeczny tok myślenia. Jasne, łatwe to nie jest, zazwyczaj przyczyny syndromu oszusta są złożone i wynikają z sytuacji przeżytych już w dzieciństwie. Często wiążą się z nadmiernym perfekcjonizmem, zakorzenioną w przeszłości niską samooceną, skłonnościami do depresji i stanów lękowych oraz obsesyjną samoobserwacją. Dlatego w pierwszej kolejności musisz uświadomić sobie, że problem istnieje, nazwać go i przyznać się, że może on dotyczyć właśnie Ciebie. Wtedy dużo łatwiej się go pozbędziesz.

Ale jak to zrobić? Przede wszystkim bądź mniej surowy(-a) dla siebie i swoich działań. Doceń to, co masz. Wieczne porównywanie się z ludźmi w środowisku swojej pracy nie jest również pomysłem szczególnie fortunnym. Zamiast szukać na siłę wad w sobie, zwróć się do zaufanej osoby. Poproś ją o obiektywną ocenę Twoich kompetencji. Szybko okaże się, że te wszystkie pozytywne opinie i miłe słowa pod Twoim adresem nie są żadnym kłamstwem. Po co wszyscy dookoła mieliby wciskać Ci kit? W jakim celu? Życie jest zazwyczaj dużo prostsze niż ci się wydaje.

Harvey and Katz, If I’m So Successful, Why Do I Feel like a Fake? The Impostor Phenomenon, s. 3 [za:] Melanie Clark, Kimberly Vardeman, and Shelley Barba, Perceived Inadequacy: A Study of the Imposter Phenomenon among College and Research Librarians, „College & Research Libraries”, Vol 75, No 3, 2014.