Dlaczego profilaktyka jest czasem skuteczniejsza od działań naprawczych?

Coraz częściej mówi się o działaniach mających na celu wczesne wykrycie i leczenie problemów zdrowotnych, powstałych zarówno na podłożu fizycznym jak i psychicznym. Popularne stwierdzenie, że “wiedza jest potęgą” znajduje swoich sojuszników wśród osób, które dbają o swój ogólny dobrostan.

Lepiej zapobiegać niż leczyć – rola profilaktyki

Profilaktyka to przede wszystkim świadome kontrolowanie stanu zdrowia danej jednostki (1). Wiemy, że regularne wizyty u dentysty minimalizują ryzyko wystąpienia próchnicy. Podobnie, stała kontrola samopoczucia może nas uchronić przed chorobami psychicznymi, a przynajmniej przed ich skutkami.

Do głównych zadań profilaktyki należą (3):

• ochrona życia i zdrowia;
• prewencja zachorowań poprzez zminimalizowanie występowania czynników ryzyka;
• szerzenie świadomości na temat chorób;
• kształtowanie zdrowych postaw u osób zdrowych;
• oferowanie rzetelnych źródeł informacji; 
• psychoedukacja.

Działania profilaktyczne stosuje się przede wszystkim u osób, które są potencjalnie bardziej narażone na zachorowanie. Dla przykładu, do regularnej kontroli poziomu cukru we krwi powinny udawać się osoby, których rodzice cierpieli na cukrzycę. Do wizyty u specjalisty powinny też skłonić nagłe zmiany w samopoczuciu czy wyglądzie zewnętrznym. 

Profilaktyka w leczeniu chorób fizycznych

Wczesna diagnostyka i działania prewencyjne ratują życie. Według raportu NIK, osoby chore na nowotwory, które korzystały z programów profilaktycznych, żyły średnio o 3 lata dłużej od osób zdiagnozowanych w momencie wystąpienia pierwszych objawów (4). To diametralna różnica, wynikająca jedynie z zastosowania wczesnej profilaktyki. 

Co niepokojące, wielu Polaków nie korzysta z przysługujących im możliwości. Zgodnie z danymi NIK (4), w 2017 roku z programu przesiewowego skorzystało od 16% do 44% uprawnionych osób, zależnie od typu nowotworu. Dla zestawienia, na Islandii z takich form profilaktyki korzysta 90% zakwalifikowanych pacjentów. 

Zgodnie z danymi unijnej instytucji Eurostat, w 2017 roku w Polsce miało miejsce 74 tysiące zgonów, którym można było zapobiec dzięki profilaktyce (6). Mowa zwłaszcza o osobach powyżej 75 roku życia, które cierpiały na nowotwory czy zaburzenia kardiologiczne. Do głównych przyczyn należało też nadmierne spożywanie alkoholu, co można pośrednio łączyć z zaburzeniami psychicznymi.  

Raport Ministerstwa Zdrowia za 2020 rok (5) pokazuje tendencję wzrostową w stosunku do lat 2016-2019. Szacuje się, że aż 43% przyrostu (w zestawieniu z 2019 rokiem) stanowią zgony związane z wirusem COVID-19. Aż 82% ofiar pandemii cierpiało na choroby współistniejące, jak cukrzyca, nowotwór czy zaburzenia układu krążenia. Tym samym do zgonów częściowo przyczynił się ich stan zdrowia sprzed pandemii. 

Profilaktyka w leczeniu chorób psychicznych

Najnowsze badania pokazują wzrost liczby osób zmagających się ze swoim zdrowiem psychicznym. Gwałtownie rośnie liczba Polaków cierpiących z powodu problemów psychicznych. Do głównych przyczyn zalicza się: szybkie tempo życia, brak równowagi między pracą a odpoczynkiem, stres, problemy emocjonalne, trudności w relacjach, problemy zawodowe i finansowe (8). 

Według danych policyjnych, w latach 2017-2020 co roku dochodziło do ponad pięciu tysięcy podjętych prób samobójczych, które zakończyły się zgonem (7). Do ich głównych przyczyn należały, między innymi:

• depresja;
• stany lękowe;
• silne wahania nastroju;
• zaburzenia dwubiegunowe;
• uzależnienia;
• kryzysy.

Część z wymienionych czynników może być leczona farmakologicznie po konsultacji u lekarza psychiatry lub podczas terapii indywidualnej, która prowadzona jest przez psychoterapeutę. Dlatego tak ważne jest, aby po zaobserwowaniu wczesnych objawów, jak najszybciej szukać pomocy u specjalistów. Jeśli nasze samopoczucie zmieniło się, utrudnia nam codzienne funkcjonowanie i zmiana ta trwa minimum 2 tygodnie należy zgłosić się do psychoterapeuty, psychologa lub lekarza psychiatry.

Promocja zdrowia psychicznego i destygmatyzacja wizyt u psychologów, psychoterapeutów i psychiatrów przyczynia się do wzrostu świadomości wszystkich Polaków. Pracodawcy powinni zapewnić swoim podwładnym możliwie komfortowe warunki pracy, dlatego warto rozważyć cykliczne spotkania z terapeutą. Nawet zwykłe rozmowy w gronie współpracowników są doskonałą okazją do podzielenia się uczuciami i trudnościami. Nie zastąpią jednak fachowej pomocy.

To Ty jesteś odpowiedzialny za swoje zdrowie!

Chociaż o dzieci dbają ich rodzice, o uczniów szkoły; a o pracowników ich zwierzchnicy – troska o zdrowie jest indywidualnym zadaniem każdego z nas. Jeśli nie czujesz się w pełni sił, zasięgnij opinii specjalisty. Nie wahaj się też poprosić o pomoc swoich bliskich czy współpracowników. Nie zapominaj o okresowych badaniach, jak morfologia krwi. Świetnym pomysłem jest też notowanie swoich objawów i spostrzeżeń na temat zdrowia i samopoczucia. W ten sposób można wychwycić wiele anomalii. 

Zależnie od swoich potrzeb bądź w stałym kontakcie z lekarzem rodzinnym, ginekologiem, onkologiem czy psychologiem.  

Profilaktyka to podstawa

Nikt nie jest w stanie przewidzieć przyszłości, zwłaszcza sytuacji losowych. Niemniej, wielu z nas posiada niepokojące przesłanki na temat swojego stanu zdrowia. Nie należy ich ignorować. Aktywna, rozsądna profilaktyka ratuje życie.  

Według wyników raportu NiK “w Polsce nie ma kompleksowego, spójnego i sprawnego systemu profilaktyki zdrowotnej” (4). Tym bardziej kluczowa okazuje się indywidualna kontrola stanu zdrowia, fizycznego i psychicznego.

Źródła:

1. Whitlock, Jeniffer. 2021. “Types of Prophylaxis in Medicine”: https://www.verywellhealth.com/what-is-the-meaning-of-prophylactic-3157145 

2. Dyzmann-Sroka, Agnieszka. 2015. “Fazy profilaktyki”: http://bip.wco.pl/?cid=18 

3. NIK o profilaktyce zdrowotnej w systemie ochrony zdrowia. 2017: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-profilaktyce-zdrowotnej-w-systemie-ochrony-zdrowia.html 

4. Raport o zgonach w Polsce w 2020 r.: https://www.gov.pl/web/zdrowie/raport-o-zgonach-w-polsce-w-2020-r 

5. Unton, Anna. 2020. “Zgony, których można uniknąć. Wynik Polski martwi, a pandemia może go jeszcze pogorszyć”: https://www.money.pl/gospodarka/zgony-ktorych-mozna-uniknac-wynik-polski-martwi-a-pandemia-moze-go-jeszcze-pogorszyc-6544055379748481a.html

6. Zamachy samobójcze od 2017 roku: https://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/zamachy-samobojcze/63803,Zamachy-samobojcze-od-2017-roku.html

7. Narodowy Program Zdrowia. 2016. “Priorytetowe działania w obszarze zdrowia psychicznego na lata 2016–2020”: https://www.katowice.eu/SiteAssets/urzad-miasta/rodzina-i-zdrowie/profilaktyka-i-promocja-zdrowia/zdrowie-psychiczne/Priorytetowe%20dzia%C5%82ania%20w%20obszarze%20zdrowia%20psychicznego%20na%20lata%202016-2020.pdf